Lozan Konferansi
Lozan Konferansı (24 Temmuz 1923)
Mustafa Kemal; Yunanlıların İzmirde yaptığı tahribatın görülerek, Yunanistandan daha fazla savaş tazminatı alınması ve görüşmeleri daha yakından takip edebilmek için barış görüşmelerinin İzmirde olmasını istemiştir. Görüşmelerin tarafsız bir ülkede olmasını isteyen Avrupalı devletler ise görüşmelerin İsviçrenin Lozan kentinde olmasına karar vermiştir.
Rauf Orbay, Bakanlar Kurulu başkanı olduğu için görüşmelere katılmak istemiş; fakat görüşmelere Mondros Mütarekesini imzalayan bir kişinin gidemeyeceğini savunan Mustafa Kemal; barış görüşmelerine İsmet Paşanın gitmesini uygun bulmuştur.
Görüşmelere TBMM adına baş delege olarak İsmet İnönü, Rıza Nur ve Hasan Saka katılmıştır.
Mustafa Kemal, TBMM delegelerinden; barış görüşmeleri esnasında kapitülasyonlar ve Ermeni meselesi hakkında taviz verilmemesini istemiştir.
Görüşmelere Katılan Devletler:
Türkiye, İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Japonya, Romanya, Yugoslavya.
Sovyet Rusya, Bulgaristan (Boğazlar konusunda katıldı.)
Görüşülen Konular:
· Türk-Yunan barışının esasları
· Türkiyenin tanınması.
· Kapitülasyonların tanınması.
· Azınlıkların durumu.
· Dış borçlar ve ödeme şartları.
· Türkiyenin Irak, Suriye ve Batı sınırları
Lozanda barış görüşmeleri 20 Kasım 1922de başladı. Borçlar, Irak sınırı, kapitülasyonlar, Boğazlar ve İstanbulun boşaltılması meselesinden dolayı görüşmeler 4 Şubat 1923de kesildi.
Yahudi cemaati lideri Haim Naim Efendinin arabuluculuğu sonucunda görüşmeler 23 Nisan 1923de tekrar başlayıp, 24 Temmuz 1923de sonuçlandı.
Lozan Antlaşmasının Maddeleri:
Sınırlar:
1.Doğu Sınırı: Kars Antlaşması ile belirlenen sınır ölçü alındı.
2.Irak Sınırı: Musul petrol bölgesini Türkiyeye bırakmak istemeyen İngiltere Irak sınırının çizilmesinde sorun çıkardı. Görüşmelerde vakit kaybedilmek istenmediğinden dolayı, Irak sınırı meselesinin, Lozan Görüşmelerinden sonra Türkiye ile İngiltere arasındaki ikili görüşmelerle halledilmesi kararlaştırıldı.
Açıklama: Irak sınırının çizilmesi, Lozanda çözüme kavuşturulamayan tek meseledir.
3.Suriye Sınırı: Ankara Antlaşması ile belirlenen sınır ölçü alındı.
Oniki Ada: İtalyaya bırakıldı.
Ege Adaları: Bozcaada ve Gökçeada dışındaki diğer adaların Yunanistana, silahlandırmamak şartıyla bırakılmasına karar verildi.
Boğazlar: Boğazlar başkanlığını Türk delegenin yapacağı şekilde bir komisyon tarafından yönetilecektir. Bu komisyon milletler cemiyeti tarafından denetlenecek ve statü milletler cemiyetinin garantisinde olacaktır. Boğazlardan serbest geçiş olacaktır. Ticaret gemilerinin geçişi serbest olacak; fakat savaş gemileri tonaja tabi tutulacaktır. Türk askeri olağanüstü durumlar hariç boğazlar bölgesinin 20 km gerisinde duracaktır.
Açıklama: Türkiye açısından Lozan Antlaşmasının en sakat maddesi boğazlarla ilgili maddesi olmuştur. Bu madde adeta Türkiyeyi mağlup durumuna düşürerek, Türkiyenin egemenlik haklarını kısıtlamıştır.
İstanbulun Boşaltılması: Antlaşmanın imzalanma-sından 6 hafta sonra İstanbul boşaltılacaktır.
Açıklama: İşgalciler 2 Ekim 1923de İstanbulu terk etti.
Kapitülasyonlar ve Düyun-ı Umumiye:
Kapitülasyonlar ve Düyun-ı Umumiye kaldırıldı.
Borçlar: Osmanlının en fazla Fransaya borcu olduğundan dolayı, borçlar en fazla Fransa ile tartışıldı. Borçların Birinci Dünya Savaşı sonucunda Osmanlıdan ayrılan devletlerle TBMM arasında paylaştırılarak ödenmesine ve TBMMnin üzerine düşen borcu taksitler halinde ödemesine karar verildi.
Ermeni Meselesi: Kapandı.
Azınlıklar: TBMM, azınlıklar bahane edilerek iç işlerine karışılmaması için bütün azınlıkları Türk vatandaşı kabul etti. İstanbuldaki Rumlar ile Batı Trakyadaki Türkler hariç; diğer azınlıkların ve dışarıdaki Türklerin ülkelerine dönebileceği kabul edildi.
Yabancı Okullar: Yabancı okulları iç meselesi sayan TBMM, Lozan görüşmelerinde yabancı okulları tartışma konusu yaptırmadı.
Savaş Tazminatı: Yunanistan, Karaağaç bölgesini savaş tazminatı olarak Türkiyeye verecektir.
Açıklama: Bu madde, Trakyanın Birinci Dünya Savaşı öncesindeki sınırını değiştirmiştir.
Patrikhane: Patrikhane İstanbulda kalacaktır. Patrik seçimini, başka devletleri iç işlerine karıştırmak istemeyen Türkiye yapacaktır. Türkiye, Ortodoks din adamlarının belirlediği üç adaydan birini patrik olarak tayin edecektir. Patriğin siyasal yetkileri olmayacaktır.
Kıbrıs: İngiltere kendi toprağı saydığı Kıbrısı görüşmeler esnasında tartışma konusu yaptırmadı.
|